Kryteria oceny meritum wypowiedzi monologowej*

*Jeśli zdający nie otrzyma punktów za wartość merytoryczną wypowiedzi monologowej, nie otrzymuje punktów za organizację wypowiedzi monologowej oraz za styl i język.

Wypowiedź egzaminacyjna powinna spełniać dwa warunki:
– być dłuższym monologiem na temat określony w poleceniu;
– stanowić formalną oraz znaczeniową całość.
Wypowiedź, która nie spełnia obu tych warunków, nie może być uznana za wypowiedź egzaminacyjną. W takim wypadku zdający otrzymuje 0 punktów.
Wypowiedź z godna z poleceniem to wypowiedź, której myśl przewodnia nawiązuje do polecenia, a wszystkie elementy treści się z nią wiążą. Myśl przewodnią może sformułować sam zdający (w postaci tezy, hipotezy, pytania) lub może ją zrekonstruować komisja na podstawie całej wypowiedzi.
Wypowiedź częściowo zgodna z poleceniem to wypowiedź, której myśl przewodnia nawiązuje do polecenia, ale nie wszystkie elementy treści się z nią wiążą.
Stopień realizacji polecenia ocenia się na podstawie tego, czy zdający w swojej wypowiedzi odniósł się do wszystkich elementów wskazanych w poleceniu, czy tylko do niektórych (np. nie odniósł się do podanego w zadaniu tekstu lub nie przywołał innego tekstu, lub nie uzasadnił własnego zdania, jeśli wymagało tego polecenie).
Jakość realizacji polecenia ocenia się na podstawie wnikliwości, z jaką zdający omawia kolejne elementy polecenia.
Realizacja pogłębiona to realizacja, w której zdający wnikliwie omówił co najmniej jeden z elementów polecenia.
Realizacja powierzchowna to realizacja, w której omówienia wszystkich z uwzględnionych w wypowiedzi elementów polecenia mają charakter ogólnikowy (pobieżny).
Poprawność r z eczową i terminologiczną ocenia się na podstawie występowania w wypowiedzi błędów rzeczowych i terminologicznych.
Jeżeli zdający popełni błąd świadczący o nieznajomości (1) tekstu kultury, do którego się odwołuje, oraz (2) kontekstu interpretacyjnego, który przywołuje, wypowiedź uznaje się za częściowo niezgodną z poleceniem.
Pomyłki (np. w nazwach własnych, datach, terminach) niewpływające na wartość merytoryczną wypowiedzi uważa się za usterki, a nie błędy.

Kryteria oceny organizacji wypowiedzi monologowej*

*Organizację wypowiedzi monologowej ocenia się na poziomie całościowym i lokalnym.

W wypowiedzi zorganizowanej jako całość podział na części (segmenty) i ich uporządkowanie wynikają z realizowanych w tej wypowiedzi funkcji retorycznych, np. w wypowiedzi argumentacyjnej oczekuje się wyodrębnienia tezy, argumentów i konkluzji.

– W wypowiedzi z zaburzeniami w organizacji na poziomie całościowym brakuje jakiegoś segmentu lub występuje nadmiar segmentów, lub objętość segmentów jest nieproporcjonalna do ich roli w wypowiedzi.

– Wypowiedź jest niezorganizowana, jeśli jest zbiorem segmentów niepowiązanych ze sobą w całość.

Odejście od zasady trójdzielnej organizacji nie jest błędem, jeśli wypowiedź jako całość jest funkcjonalnie zorganizowana.

Spójność wypowiedzi na poziomie lokalnym ocenia się na podstawie zgodności logicznej i gramatycznej między kolejnymi zdaniami znajdującymi się w bezpośrednim sąsiedztwie. Znaczne zaburzenia spójności wypowiedzi to np. fragmenty zbudowane z sekwencji zdań niepowiązanych ze sobą ani logicznie, ani gramatycznie (potok luźnych myśli, skojarzeń). Powiązania mogą (chociaż nie muszą) być wyrażone środkami retorycznymi lub metatekstowymi (np. Moim zdaniem…, Zacznę od…, Przejdę teraz do…, To jednak nie wyczerpuje zagadnienia…, Podsumowując te rozważania, chciałabym…).

Kryteria oceny meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzegania zasad uczestnictwa w rozmowie

Wypowiedzi w pełni adekwatne to wypowiedzi skoncentrowane na zagadnieniu sformułowanym przez członka zespołu przedmiotowego.

Wypowiedzi częściowo adekwatne mogą we fragmentach odbiegać od zagadnienia sformułowanego przez członka zespołu przedmiotowego, np. w postaci dygresji. Jeżeli przy większej liczbie zagadnień co najmniej jedna wypowiedź zdającego jest adekwatna, wówczas całą rozmowę uznaje się za częściowo adekwatną. Wypowiedzi nieadekwatne to wypowiedzi nie na temat.

Wypowiedzi o dpowiednio rozwinięte to wypowiedzi, które wyczerpują aspekt merytoryczny pytania lub są bardzo bliskie tego poziomu. Wypowiedzi niewystarczająco rozwinięte to wypowiedzi powierzchowne, pomijające istotne aspekty merytoryczne zagadnienia, niewgłębiające się w zagadnienie lub odnoszące się do aspektów drugorzędnych. Wypowiedzi nadmiernie rozwinięte to wypowiedzi niepotrzebnie wykraczające poza aspekt merytoryczny pytania (np. gdy zdający w sposób niefunkcjonalny przywołuje treści niezwiązane z pytaniem lub wielokrotnie powtarza tę samą myśl, lub w sposób niefunkcjonalny powtarza fragmenty wypowiedzi monologowej).

Podczas rozmowy z zespołem przedmiotowym ocenia się też, czy zdający przestrzega zasad uczestniczenia w rozmowie, w tym zasady uprzejmości i grzeczności językowej.

Kryteria oceny stylu i języka wypowiedzi monologowej i dialogowej – łącznie

Styl uznaje się za stosowny, jeśli zachowana jest zasada decorum (dobór środków językowych jest adekwatny do sytuacji egzaminacyjnej, tematu i intencji wypowiedzi oraz odmiany mówionej). Dopuszczalne są drobne, sporadyczne odstępstwa od stosowności.

Styl częściowo stosowny dotyczy wypowiedzi, w której zdający niefunkcjonalnie łączy różne style, nie kontroluje jednolitości stylu, np. w wypowiedzi pojawiają się wyrazy i konstrukcje charakterystyczne dla stylu potocznego, nieoficjalnego.

Styl jest niestosowny, jeśli wypowiedź zawiera np. wulgaryzmy lub ma charakter obraźliwy.

Nie należy oczekiwać, że zdający będą używać struktur typowych dla języka pisanego. Język mówiony kieruje się swoimi prawami i takie jego cechy, jak: niekompletne wypowiedzi, elipsy (opuszczenia elementów wypowiedzi oczywistych ze względu na kontekst/sytuację wypowiedzi), zawahania, powtórzenia językowe itp. − nie mogą wpływać na ocenę.

Poprawność gramatyczną i leksykalną ustala się na podstawie wagi i liczby błędów składniowych, fleksyjnych, leksykalnych i frazeologicznych.

Poprawność wymowy uznaje się za niezadowalającą, gdy wymowa jest niewyraźna w stopniu utrudniającym zrozumienie wypowiedzi oraz gdy występują rażące błędy fonetyczne (w tym − w akcentowaniu). Nie bierze się pod uwagę wad wymowy (np. seplenienia lub jąkania się), a także usterek spowodowanych emocjami.

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=aFOP31nUMAc&width=600&height=350[/embedyt]

Tekst pytania

Jakimi środkami językowymi można wyrażać uczucia? Omów zagadnienie, odwołując się do wiersza Juliana Tuwima, do innego tekstu kultury oraz do własnych doświadczeń.

Julian Tuwim

TAK I NIE
Już mi jest wszystko jedno,
Czy powiesz „nie”, czy „tak”
Jeno mi Ciebie bardzo brak!
Jeno mi Ciebie strasznie brak!
… Żal gnębi duszę mą biedną.
Ach przyznam Ci się – muszę! –
Że wolę „nie” niż „tak”!…
Ale mi Ciebie bardzo brak,
Ale mi Ciebie strasznie brak!!
…Żal gnębi biedną mą duszę.
A w serce coraz głębiej
Wpija się rdzawy hak –
I tak mi Ciebie bardzo brak!!
I tak mi Ciebie strasznie brak!!!
…Żal biedną duszę mą gnębi.

Na podstawie: Julian Tuwim, Wiersze zebrane, t. 1, Warszawa 1975, s. 205.

Komentarz CKE – elementy odpowiedzi

Uczennica rozpoczyna wypowiedź od postawienia pytania: Co stanowi o tym, że dzieło literackie wzbudza pozytywny odbiór? Udzielając na nie odpowiedzi, wskazuje trzy elementy wpływające na pozytywny odbiór tekstu: treść, formę i emocje. Uznaje, że sztuka bez emocji nie byłaby sztuką.
Kompozycja wypowiedzi jest zgodna z intencją zawartą w poleceniu.

W pierwszej części rozwinięcia uczennica dokonuje analizy utworu Juliana Tuwima, wskazując środki językowe wyrażające uczucia i emocje podmiotu mówiącego (tytuł, anafory, epifory, metafory, inwersje i wykrzyknienia) oraz omawia ich funkcje w tekście.

Jako inny tekst kultury uczennica przywołuje wiersz Mirona Białoszewskiego Ach gdyby nawet piec zabrali. Moja niewyczerpana oda do radości, w którym analizuje środki językowe wskazujące na emocje osoby mówiącej.

W ostatniej części następuje odwołanie do własnych doświadczeń komunikacyjnych. Uczennica wybiera ironię jako przykład środka językowego wyrażającego uczucia i omawia jej funkcje w komunikacji międzyludzkiej.

W podsumowaniu uczennica formułuje wniosek wskazujący na to, że literatura nie tylko odzwierciedla rzeczywistość i otaczający nas świat, ale wyraża także za pomocą różnych środków językowych towarzyszące nam emocje.

W wypowiedzi pojawia się szereg uogólnień, które wskazują na rolę emocji w życiu człowieka oraz w literaturze, która to życie przedstawia.

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=q1Yma2ClBmg&width=600&height=350[/embedyt]

Uwaga! Wylosujesz zagadnienie z konkretnym tekstem kultury.

Twoje przygotowanie się do matury ustnej jest podobne do pisania rozprawki

1. poznanie pytania – poznanie dołączonego do niego tekstu kultury (literacki, ikoniczny, językowy);
2. analiza czynności do wykonania – np. Omów zagadnienie…, sformułuj własne stanowisko…, uzasadnij stanowisko w oparciu o własne argumenty…, podsumuj wypowiedź.
3. sporządzenie planu wypowiedzi – zapisanie najważniejszych zagadnień do omówienia;
4. przedstawienie wypowiedzi i udział w rozmowie z komisją na temat swojej wypowiedzi.

Uwaga: nie zapominaj, że Twoim celem jest jasno sprecyzowana odpowiedź na postawione pytanie – jak w rozprawce używaj zdań twierdzących, aby wybrzmiała odpowiedź i jej uzasadnienie.

Uwaga: polecenie typu: “Odwołaj się innych podobnych przykładów…” – rzeczownik “przykładów” określa liczbę mnogą odwołań do co najmniej dwóch dzieł. Czytaj zagadnienie i ustal, zapisz sobie wcześniej argumenty, odwołania – zaplanuj wypowiedź.

Tabela 1

Tabela 2